پروتکل تحلیل موفقیت
بسیاری از جلساتی که معلمان و کادر آموزشی با هدف بهبود کارشان برگزار می‌کنند، به بررسی مسائل و مشکلات می‌پردازد. آنچه گاهی در این میان فراموش می‌شود این است که با وجود مسائل فراوان، موفقیت‌هایی هم کسب کرده‌ایم. چهارچوب گفتگویی تحلیل موفقیت ساختاری است برای یاد گرفتن از تجاربی که به خوبی پیش رفته‌اند و بررسی این که چه اصول و ایده‌هایی در آن تجارب وجود دارد که می‌تواند برای موفقیت در فضاهای دیگر نیز به کار گرفته شود.
بعد از هر چند جلسه در فرآیند پرسش‌گری مشارکتی خوب است یک جلسه‌ی تحلیل موفقیت نیز داشته باشید چون گفتگو در این چهارچوب، علاوه بر فراهم کردن فرصتی دیگر برای یادگیری گروهی، با یادآوری نقاط قوت، انگیزه‌ی گروه را برای ادامه‌ی مسیر حفظ می‌کند. با کمک این چهارچوب می‌توانید هم تجارب معلمان باتجربه را به گروه بیاورید، و هم توجه و اعتماد گروه را به کار خوب معلمان تازه‌کار جلب کنید. هرچند بهترین کارها هم می‌توانند با بازخورد موثر بهبود پیدا کنند، هدف ما در این گفتگو چنین چیزی نیست. لازم است در این جلسه فقط و فقط درباره‌ی ابعاد مثبت کاری که ارائه شده صحبت شود.
مثال‌های مورد استفاده در این نوشته از جلسه‌ای که در تاریخ ۲۱ خرداد ۹۷ برگزار شد، انتخاب شده است. در این جلسه معلم زیست‌شناسی متوسطه‌ی دوم طرح درس موفقی را که برای آموزش مبحث تقسیم سلولی آماده و اجرا کرده بود، برای ارائه به گروه آورد.
مراحل تحلیل موفقیت
۱. آغاز (۵-۳ دقیقه)
- مثل همیشه، گرداننده‌ی جلسه چهارچوب گفتگو را مرور، ارائه‌دهنده را معرفی، و اطمینان حاصل می‌کند که مستندساز برای ثبت جلسه آماده است.
۲. توصیف موفقیت (۸-۵ دقیقه)
- ارائه‌دهنده داستان موفقیتش را با جزئیات می‌گوید. اعضای گروه یادداشت برمی‌دارند و اگر ارائه‌دهنده کاری با خودش آورده، به بررسی نمونه‌ها می‌پردازند.
«سال‌های قبل من تقسیم سلولی را به شیوه‌ای سنتی درس می‌دادم، به این صورت که مرحله مرحله پای تخته می‌کشیدم و توضیح می‌دادم و بعد بچه‌ها تمرین‌هایی حل می‌کردند. چند وقت پیش این طرح درس را تغییر دادم.
اول توضیح دادم که هدف از تقسیم سلولی چیست. بعد یک انیمیشن درباره تقسیم سلولی نشان دادم. گفتم بچه‌ها این را هر چند بار که خواستید ببینیم، اصلا مهم نیست چند بار. انیمیشن به زبان انگلیسی بود و زیرنویس داشت. بار اول بیشتر بچه‌ها فقط فرآیند کلی را فهمیدند. بار دوم شاید جزئیات بیشتری متوجه شدند. بار سوم گفتم اگر متوجه فرآیند شدید به معادل انگلیسی کلمات توجه کنید. بار چهارم بعد از هر مرحله فیلم را نگه می‌داشتم و از یکی از بچه‌ها می‌خواستم مرحله‌ی بعد را بگوید. در آخر سلولی با عدد کرومزومی متفاوتی تعریف کردم و از بچه‌ها خواستم مراحل تقسیم سلولی را رسم کنند. همه موفق شدند.
سپس تقسیم میوز را هم با انیمیشنی دیگر به همین شیوه نمایش دادم. اولین سوالی که این بار بعد از چند بار دیدن فیلم پرسیدم این بود: تفاوت‌ها و شباهت‌های تقسیم میوز با تقسیم میتوز چیست؟ بعد پرسیدم: چه شد که این تفاوت‌ها ایجاد شد؟ سپس سلولی با عدد فرد دادم و خواستم مراحل میوز را برایش بنویسند.»
۳. پرسیدن سوالات شفاف‌ساز (۵-۳ دقیقه)
- اعضای گروه سوالاتی شفاف‌ساز درباره‌ی جزئیات موفقیت می‌پرسند تا خلا‌ءهای اطلاهاتی را که برای فهم موضوع نیاز دارند، پر کنند.
– طول هر فیلم چقدر بود؟ + تقریبا دو دقیقه.
– آیا تکلیفی برای بعد از کلاس هم وجود داشت؟ + بله، فیلم‌ها را جایی در دسترس همه قرار دادم و هر کس باید برای سلولی با عدد کروموزومی به انتخاب خودش، تقسیم سلولی را رسم می‌کرد.
۴. بازاندیشی درباره‌ی داستان موفقیت توسط اعضای گروه (۱۰ دقیقه)
- اعضای گروه درباره‌ی آنچه از ارائه‌دهنده شنیده‌اند بحث می‌کنند. ویژگی‌هایی از کار را که باعث موفقیت‌آمیز بودن آن شده برمی‌شمارند و تحلیل‌های تازه‌ای از آن موفقیت ارائه می‌دهند. در طول این مرحله ارائه‌دهنده ساکت است و یادداشت برمی‌دارد.
– سوالات در سلسله‌مراتبی عمیق‌شونده قرار گرفته بود و به ترتیب سطوح شناختی متفاوتی را پوشش می‌داد.
– این که به بچه‌ها گفته شد می‌توانند هر چند بار که بخواهند ببینند، در همان ابتدا احساس امنیت ایجاد کرد.
– یادگیری بچه‌ها ابتدا در طول کلاس به طور گروهی ارزیابی شد اما در ادامه به طور فردی هم ارزیابی شدند و معلم مطمئن شد همه یاد گرفتند.
۵. بازاندیشی معلم ارائه‌دهنده (۳-۲ دقیقه)
- ارائه‌دهنده با مرور یادداشت‌هایش از بحث گروه، می‌گوید چه چیزهایی برایش جالب بوده و او را به فکر برده است.
برایم جالب بود که اشاره کردید سوالات فیلم دوم در سطح شناختی بالاتری بود. من فقط می‌خواستم سوالات تکراری نباشد، اما اتفاقی که در عمل افتاد همین بود که گفتید.
این را که هر چند بار بخواهید پخش می‌کنم، به طور ناخودآگاه گفتم. اما درست است، می‌تواند باعث آرامش خاطر بچه‌ها شود. باید حواسم به حرف‌هایی که می‌زنم و تاثیری که از این جهت روی بچه‌ها دارد، باشد.
۶. بحث گروهی درباره‌ی کاربردهای این گفتگو در کار آینده (۱۵-۱۰ دقیقه)
- همه‌ی اعضای گروه (شامل ارائه‌دهنده) به اختصار می‌گویند که چطور آنچه در این جلسه یاد گرفته‌اند می‌تواند در کارشان در آینده به کار بیاید.
– وقتی که قرار است چیزی را مستقیم درس بدهم شاید کسی قبلا بهتر از من آن را درس داده باشد؛ می توانم از محتواهای آماده در چنین موقعیت‌هایی استفاده کنم.
– البته باید دقت کنیم که فیلم یا انیمیشن بیشتر وقت‌ها فقط می‌تواند دانش یا اطلاعاتی را منتقل کند. سوال‌ها و فعالیت‌های بعدی خیلی مهم است.
۷. بازبینی فرآیند (۵ دقیقه)
- گرداننده‌ی جلسه گفتگوی کوتاهی را درباره‌ی فرآیند جلسه هدایت می‌کند: این چهارچوب چه کارکردی برایمان داشت؟ چه مواردی به خوبی کار کردند؟ چه چیزهایی را باید در دفعات بعدی تغییر دهیم؟
– خیلی یادآوری خوبی بود این چهارچوب. بعد از چند جلسه که درباره‌ی مسائل حرف زدیم، نیاز داشتیم یادمان بیاید که کارهای خیلی خوبی هم انجام داده‌ایم.
– من فکر می‌کنم مدام در حال یادگیری بودیم در این جلسه. اتفاقات خوبی که افتاده بود مدام شفاف می‌شد، به آنها آگاه می‌شدیم، با بلند گفتن ملکه‌ی ذهن می‌شد.
– اگر می‌گفتیم کار خوبی بود ولی فلان کار را می‌کردی بهتر هم می‌شد، این حس خوب را برای جمع نداشت. فکر می‌کنم اگر پیشنهادی هم باشد، راهی برای بهتر کردن باشد، خود ارائه‌دهنده به آن می‌رسد.