پروتکل ارزیابی مشارکتی
بسیار پیش می‌آید که معلم نگران وضعیت دانش‌آموزش باشد و نداند که برای کمک به او چه کار می‌تواند بکند. اگر باور داشته باشید مسیر این کمک از بیشتر دانستن دربارهی دانش‌آموز می‌گذرد، استفاده از چهارچوب گفتگوی ارزیابی گروهی به کارتان خواهد آمد. ارزیابی گروهی راهی است برای همراه شدن با همکارانتان تا بفهمید چه چیزی برای دانش‌آموز مهم و یا جالب است، توانمندی‌هایش چیست، روی چه مسائلی در یادگیری کار می‌کند و با چه چالش‌هایی روبروست. به کمک معلمانی که از نزدیک با دانش‌آموز آشنا نیستند، ارائه‌دهنده می‌تواند جنبه‌هایی از کار دانش‌آموز را ببیند که در حالت عادی از نظر دور می‌مانند.
این چهارچوب بیشتر برای بررسی تکالیف بازپاسخ استفاده می‌شود، برای مثال مواردی که از دانش‌آموز خواسته می‌شود روایتی را بنویسد، نقاشی‌ای بکشد، یا مسئله‌ای را به شیوه‌ی خودش حل کند. می‌توانیم از فیلم یا صدا استفاده کنیم تا نحوه‌ی مواجهه‌ی دانش‌آموز با یک موقعیت را به اشتراک بگذاریم. ارزیابی گروهی معمولا برای بررسی یک نمونه کار استفاده می‌شود اما می‌توان آن را طوری تنظیم کرد که بیش از یک نمونه از کار یک دانش‌آموز یا کار چند دانش‌آموز را بررسی کنیم، به این ترتیب می‌توان رویکردهای متفاوت دانش‌آموزان در مواجهه با تکلیف یا رشد یک دانش‌آموز را در طول چند ماه مطالعه کنیم.
مثال‌های این نوشته از جلسه‌ای که در ۲۸ دی ۹۵ برگزار شد انتخاب شده‌اند. در این جلسه معلم پرورشی دبستان به عنوان ارائه‌دهنده یک فیلم ده دقیقه‌ای از تعدادی دانش‌آموز که در کلاسی دور هم نشسته بودند و صحبت می‌کردند، نمایش داده شد. از گفتگوهای آنها بعدا متوجه می‌شویم که جلسه‌ی شورای دانش‌آموزی است.
مراحل ارزیابی مشارکتی:
۱. آغاز (۱۰-۵ دقیقه)
- گرداننده‌ی جلسه چهارچوب گفتگو را مرور، ارائه‌دهنده را معرفی، و اطمینان حاصل می‌کند که مستندساز برای ثبت جلسه آماده است.
- معلم ارائه‌دهنده نمونه کار انتخاب شده را به همه نشان می‌دهد (در جایی در دسترس همه قرار می‌دهد/کپی‌هایی از آن تهیه می‌کند یا اگر فیلم است، آن را نمایش می‌دهد). معلم تا قبل از گام پنج چیزی دربارهی کار، زمینه‌ی آن، و خود دانش‌آموز نمی‌گوید.
- شرکت‌کنندگان کار را مشاهده می‌کنند و یادداشت‌هایی دربارهی وجوه مهم آن برمی‌دارند.
۲. توصیف کار (۱۰-۵ دقیقه)
- گرداننده‌ی جلسه می‌پرسد «چه می‌بینید؟»
- شرکت‌کنندگان پاسخ‌هایی خالی از قضاوت دربارهی کیفیت کار، ارائه می‌دهند.
- اگر قضاوتی شنیده شود، گرداننده دربارهی شواهدی می‌پرسد که این قضاوت بر آن اساس شکل گرفته است.
– دو نفر اواخر جلسه یکدیگر را قلقلک می‌دادند. وسط جلسه هم یکی شروع کرد با انگشتانش بازی کردن.
– بچه‌ای که مدیر جلسه بود خیلی خوب بود.
– [گرداننده:] خوب یعنی چه؟ چه دیدی یا شنیدی که می‌گویی خوب بود؟
– آخرش مثلا می‌گفت صندلی‌ها را ببرید آنجا، سه تا را باید اینجا بگذارید. جای دیگر پرسید چقدر مانده، گفتند پنج دقیقه و او سریع نتیجه‌گیری کرد.
– مستندسازیشان برای من خیلی جالب بود.
– [گرداننده:] چه دیدی که مستندسازی بود؟
– دفتری را دیدم که تاریخ‌ها و کلمات کلیدی را در آن نوشته بودند. جایی که به اختلاف خوردند، دفتر را باز کردند و بر اساس نوشته‌های توی دفتر تصمیم گرفتند.
۳. پرسیدن سوالاتی دربارهی کار (۵ دقیقه)
- گرداننده‌ی جلسه از شرکت‌کنندگان می‌پرسد «این کار چه سوالاتی برای شما ایجاد می‌کند؟»
- اعضای گروه سوالاتشان را دربارهی کار، دانش‌آموز، تکلیف یا فعالیت، شرایط محیط، و … می‌پرسند.
- معلم ارائه‌دهنده می‌تواند یادداشت‌هایی از این سوالات بردارد هرچند در این گام جوابی به آنها نمی‌دهد و در گام پنج نیز اجباری برای پاسخ به آنها ندارد.
– بچه‌ها می‌دانستند جلسه دارد فیلم‌برداری می‌شود؟
– چه برنامه‌ای را دارند آماده می‌کنند؟
– همیشه این مدلی جلسه دارند یا استثنائا معاون پرورشی‌شان در جلسه نبود؟
– معاون پرورشی‌شان در جلسه نبود؟
– معاون پرورشی‌شان نبود یا ساکت بود؟
۴. گمانه زدن دربارهی آنچه دانش‌آموز بر آن کار می‌کند (۱۰ دقیقه)
- گرداننده از گروه می‌پرسد «فکر می‌کنید دانش‌آموز روی چه چیزی کار می‌کند؟ چه چیزی را تمرین می‌کند، سعی می‌کند چه چیز یاد بگیرد یا با چه چیز در چالش است؟»
- شرکت‌کنندگان گمانه‌هایی دربارهی مسائل یا موضوعاتی که دانش‌آموز ممکن است در آن موقعیت بر آنها متمرکز بوده باشد ارائه می‌کنند. در اینجا می‌توانند بر اساس مشاهده یا مطالعه‌شان از کار، قضاوت کنند.
– بچه ها از اینکه به آنها مسئولیت داده شده بود احساس خوبی داشتند و به نظرم این در استفاده از ابزارهای مسئولیتشان مثل دفتر انجمن یا استفاده از لغات منشی و حق امضا و … مشخص بود. […] به نظرم رسید دانش‌آموزانی که صحبت نمی‌کردند، در مرحله‌ی الگو برداری از بزرگتر ها هستند و هنوز به هر دلیلی به مرحله‌ی عمل و اجرا نرسیده‌اند. صحبت نکردن آنها دلیلی بر عدم مشارکت یا فاصله داشتن با جلسه نیست.
- بچه‌ها با قوانین کار گروهی درگیر هستند. می‌بینیم همان قوانینی راکه ما در کار گروهی بچه‌ها سر کلاس گوش‌زد میکنیم، به یکدیگر می‌گویند. بچه‌ها هم با همان مشکلاتی مواجه هستند که ما به عنوان معلم موقع کار گروهی در کلاس می‌بینیم.
۵. شنیدن از معلم ارائه‌دهنده (۵ دقیقه)
- گرداننده از معلم ارائه‌دهنده دعوت می‌کند که صحبت کند.
- معلم ارائه‌دهنده دربارهی اینکه شخصا کار را چطور می‌دیده است، حرف می‌زند؛ به انتخاب خودش به بعضی سوالات گام سوم جواب می‌دهد و یا اطلاعات دیگری را اضافه می‌کند.
- همچنین ارائه‌دهنده می‌تواند به مواردی که در گام‌های پیش برایش جالب توجه بود اشاره کند.
– سوال اولیه‌ی من این بود که این بچه‌ها بدون من هم می‌توانند گفتگو کنند و بحث را به نتیجه برسانند یا نه، این شد که گفتم یک جلسه من سر جلسه‌ی شورا نمی‌روم. فیلم را که دیدم به خاطر آشفتگی جلسه و سروصداها، با خودم فکر کردم که نه وافعا انگار بدون من نمی‌توانند. اما وقتی از شما دربارهی تکنیک‌های مدیریت جلسه، یا تلاش بچه‌ها برای به کارگیری قوانین کار گروهی و تلاش برای مستندسازی شنیدم، انگار تازه چشم‌هایم باز شد که این چیزها وجود دارند و بچه‌ها دارند به روش خودشان سعی می‌کنند گفتگو برای به سرانجام رساندن یک کار را یاد بگیرند. در مورد کوچک‌ترها هم احساس می‌کردم که اینها هیچ کاری در جلسه نمی‌کنند اما الان به این فکر می‌کنم که شاید مشغول یادگیری و الگوبرداری هستند.
البته این سوال که چطور می‌توانم زمینه‌ای بسازم که تمام این بچه‌ها هرچه بهتر گفتگوی موثر در یک جلسه‌ی گروهی را یاد بگیرند، همچنان برایم مطرح است.
۶. بحث دربارهی کاربردهای این جلسه در یاددهی و یادگیری (۲۰-۱۵ دقیقه)
- گرداننده‌ی جلسه از همه (شامل معلم ارائه‌دهنده) دعوت می‌کند به سوالی که ارائه‌دهنده مطرح کرد فکر کنند و با توجه به آنچه از وضعیت حال حاضر دانش‌آموز(ان) می‌دانند، تاملاتشان را دربارهی قدم‌های بعدی برای آموزش به منظور حمایت از یادگیری دانش‌آموزان و ادامه‌ی مسیر با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
– شاید بتوانید این فیلم را به خود بچه‌ها نشان دهید و درباره‌اش با یکدیگر گفتگو کنید. به این ترتیب با کمک خودشان به نقاط قوت و ضعف آنها در گفتگو بپردازید.
– اگر فرصت کافی فراهم باشد، شاید بتوانیم بعد از هر جلسه با کوچک‌ترها صحبت کوتاهی داشته باشیم و بپرسیم چه چیز در این جلسه توجهشان را جلب کرد. این طوری راحت‌تر می‌توان مسیر یادگیری آنها را دنبال کرد.
– مدیر جلسه به خوبی دارد تکنیک‌های رهبری گروه را تمرین می‌کند، چطور می‌توانیم این فرصت را برای دیگر اعضا هم فراهم کنیم؟
۷. بازبینی فرآیند (۵ دقیقه)
- اعضای گروه دربارهی تجربه‌شان و یا واکنش‌هایشان به این جلسه و یا بخش‌هایی از آن می‌اندیشند و در این باره صحبت می‌کنند.
– به نظرم رسید روش فیلم برداری بدون حضور معلم می‌تواند نکات ریزی را که حتی با حضور در جلسه ممکن بود از دید ما دور باشد، نمایان می‌کند.
– جلسه با این چهارچوب گفتگو برایم تجربه‌ی خوبی بود، از این جهت که خیلی وقت‌ها تصور ما این است که داریم بدون پیش‌داوری مشاهده میکنیم اما در واقع یک پیش فرض و قضاوتی همراه مشاهده هست.
– این چهارچوب گفتگو را می‌توانیم در کلاس علوم استفاده کنیم. مثلا اگر بخواهیم مفهوم اصطکاک را برای اولین بار توضیح دهیم، می‌توانیم فیلمی پخش کنیم یا وسیله‌های مختلف مثل سطح شیب‌دار با جنس‌های مختلف را سر کلاس ببریم و آزمایش‌هایی انجام دهیم. بعد بچه‌ها مشاهداتشان را بنویسند و روند گفتگو و یادگیری در همین چهارچوب طی شود.